Amsterdamse gapers
De gaper is een typisch Nederlands verschijnsel. Van de koppen, die als uithangbord boven of naast de deur van een apotheek of drogisterij werden geplaatst, moeten door de eeuwen heen honderden zijn geweest. Een heel aantal daarvan hing uit in Amsterdam. De gegevens van deze exemplaren werden verzameld in een database, die de verspreiding van dit typische uithangbord over de stad goed laat zien.
De database is samengesteld door Peter van den Hooff, die meerdere keren publiceerde over de gaper als cultuurhistorisch verschijnsel. Hij maakte in opdracht van Stichting Farmaceutisch Erfgoed ook de online tentoonstelling De gapergalerij voor haar virtueel museum.
Literatuurlijst
De database is gebaseerd op uitgebreid archiefonderzoek. Daarnaast wordt er veelvuldig verwezen naar de volgende literatuur:
d'Ailly 1940: A.E. d’Ailly, ‘De gaper uit de Spiegelstraat’, Maandblad Amstelodamum 27.8 (1940), p. 118
Alings 1962a: H.W. Alings, ‘De Amsterdamse gapers’, Maandblad Amstelodamum 49.6 (1962), p. 138-140
Alings 1962b: H.W. Alings, ‘De gaper als uithangteken (I)’, Ons Amsterdam 14.5 (1962), p. 132-137
Alings 1962c: H.W. Alings, ‘De gaper als uithangteken (II)’, Ons Amsterdam 14.6 (1962), p. 162-169
Alings 1964: H.W. Alings, ‘De gaper weg uit de Nieuwe Spiegelstraat’, Maandblad Amstelodamum 51.9 (1964), p. 211-212
Bakker 1988-1990: B. Bakker et al (red.), Ach lieve tijd. Zeven eeuwen Amsterdam en de Amsterdammers (Zwolle: Waanders 1988-1990)
Boers 1961: O.W. Boers, ‘Hoe staat het met onze gapers?’, Maandblad Amstelodamum 48.9 (1961), p. 205-209
Boers 1965: O.W. Boers, ‘Zwervende gevelstenen (II)’, Ons Amsterdam 17.1 (1965), p. 26-30
Boers 1966: O.W. Boers, ‘Zwervende gevelstenen (IV)’, Ons Amsterdam 18.1 (1966), p. 10-13
Boers 1967: O.W. Boers, ‘Zwervende gevelstenen (VI)’, Ons Amsterdam 19.5 (1967), p. 151-154
Boers 1998: O.W. Boers, ‘Gapers in en uit Amsterdam’, Monumenten 19.3 (1998), p. 6-11
Bosman-Jelgersma 1983: H.A. Bosman-Jelgersma, Poeders, pillen en patiënten. Apothekers en hun zorg voor de gezondheid door de eeuwen heen (Amsterdam: Sijthoff, 1983)
Dendermonde & Van de Woestijne 1975: M. Dendermonde & W.J. Van de Woestijne, De geur van de tijd. Vijfenzeventig jaar drogistenleven, 1900-1975 (Nijmegen: Thieme 1975)
Dudok van Heel 1976: S.A.C. Dudok van Heel, “De Gapert’ van de kruidenier Hendrick Anthonisz Wissel: Damrak nr 50’, Maandblad Amstelodamum 63.1 (1976), p. 1-11
Hooff 2019: P.C. van den Hooff, ‘Lotgevallen van een gaper in uniform. Hoe een uniek Amsterdams uithangteken terechtkwam bij een Friese schoenenzaak’, Maandblad Amstelodamum 106.3 (2019), p. 96-112
Mol 1940a: T. Mol, ‘De uithangteekens van Amsterdam (I)’, Maandblad Amstelodamum 27.7 (1940), p. 97-99
Mol 1940b: T. Mol, ‘De uithangteekens van Amsterdam II’, Maandblad Amstelodamum 27.8 (1940), p. 117-118
Mol 1967: T. Mol, ‘Uithangtekens en gevelstenen’, Spiegel der Historie 2.2 (1967), p. 295-298
Nonymus 1962: A. Nonymus, Amsterdamse gapers (Amsterdam: Corvey, 1962)
Reichwein & Jas 1988: G. Reichwein & J. Jas, ’t Achterste van de tong. De gaper als uithangteken van apotheker en drogist (’s-Gravenhage: SDU Uitgeverij, 1988)
Schoenmakers & Jas 1993: T. Schoenmakers & J. Jas, Slang, esculaap en gaper: medisch-farmaceutische symbolen (Mijdrecht: Roche Nederland BV, 1993)
Swier 1939: V. Swier, ‘Gapers’, De drogist. Officieel orgaan van den Algemene Nederlandsche Drogistenbond 37.39 (1939), p. 407-409
Timp 1967: W. Timp, ‘De gaper aan de Amstelveenseweg gestolen’, Ons Amsterdam 19.8 (1967), p. 238
Wittop Koning 1962: D.A. Wittop Koning, ‘Het Nederlands Historisch Medisch Pharmaceutisch Museum’, Ons Amsterdam 62 (1962), p. 24-27
Wittop Koning 1986: D.A. Wittop Koning, Compendium voor de geschiedenis van de pharmacie van Nederland (Lochem en Gent: De Tijdstroom, 1986)
Woudt 1980: K. Woudt, Over de gaper als uithangteken ([s.l.]: Chibret, 1980)
Woudt 1983a: K. Woudt, ‘De gaper als uithangteken (deel 1)’, Noord-Holland: maandblad over de provincie Noord-Holland 2.8 (1983), p. 11-14
Woudt 1983b: K. Woudt, ‘De gaper als uithangteken (deel 2)’, Noord-Holland: maandblad over de provincie Noord-Holland 2.9 (1983), p. 40-42
Van der Wielen 1922: P. van der Wielen, ‘Een pharmaceutische merkwaardigheid uit Amsterdam verdwenen’, Pharmaceutisch Weekblad 59.34 (1922) 914-915
Van der Wielen 1930: P. van der Wielen, ‘The Mortar and the Gaper. A Note on a Remarkable Variety of Pharmaceutical Signboard Peculiar to Holland’, The Chemist and Druggist 112.26 (1930), p. 809-813
Van der Wielen 1938: P. van der Wielen, ‘Bouwstoffen voor een geschiedenis der pharmacie in Nederland. Pharmaceutische emblemata: de gaper’, Pharmaceutisch Weekblad 75.31 (1938), p. 864-870